Vicieuze cirkel van seksverslaving
Vicieuze cirkel van seksverslaving
Er heerst een wat ongenuanceerd beeld van mensen met een dubbelleven. Door mijn ervaring als relatietherapeut weet ik dat het veelal mannen zijn, maar ze leiden niet heel uiteenlopende levens. De gedachte dat een saaie huisvader ergens een ander leven leidt en als man van de wereld in high society rondloopt, klopt niet. Ook niet dat het gaat om mannen die gewoon van twee walletjes willen eten. Maar wat is het dan wel?
Seksoloog
Deze man zou een cliënt kunnen worden van Gertjan van Zessen (51), seksuoloog te Lunteren en al bijna dertig jaar specialist op het gebied van seksverslaving. Dat is een slordige term die je op veel mensen kunt plakken, variërend van de stiekeme surfer en de notoire vreemdganger tot de man die al dertig jaar prostituees bezoekt. Wat deze mannen - hooguit 5 procent van de seksverslaafden is vrouw - gemeen hebben, is dat ze hun gedrag niet kunnen veranderen, ook al hebben ze er last van. Overeenkomst twee: ze liegen en bedriegen om hun seksuele geheim te verbergen. "Ze hebben hun verslaving uit ongelukkigheid, nooit uit pret", zegt Van Zessen als toelichting op zijn boek dat volgende week verschijnt: 'Verder na een seksverslaving. Herstel van vertrouwen en intimiteit'. Zijn cliënten vinden het niet leuk om urenlang filmpjes te kijken en uitvluchten voor hun vrouw te bedenken. Maar ze zitten vast in een vicieuze cirkel: ze voelen zich somber, hebben vaak een laag zelfbeeld en zetten 'de pornomachine' aan om aan zichzelf te ontsnappen. Die roept al gauw minder troost en opwinding op en steeds meer schuld, schaamte en afkeer. Vervelende emoties die deze mannen weer proberen te verdoven met...
Narigheid
Wat een narigheid. Dus kán het voor de stiekeme surfer een grote opluchting zijn als zijn vrouw zijn geheim ontdekt. Bijvoorbeeld als zij toevallig iets in de bureaula zoekt terwijl hij naar de wc is en vergat het filmpje weg te klikken. Als hij haar vervolgens opbiecht dat hij al jaren vele uren per week... dat hij dáárom altijd zo laat naar bed gaat en in de slaapkamer met háár nauwelijks meer iets klaarspeelt... Dan stort haar wereld in. Met wie was zij al die jaren getrouwd? Heeft hij dan helemaal niet aan haar en de kinderen gedacht? De relationele schade is enorm; de partner voelt zich vooral door zijn gelieg diep gegriefd. "Jaren heb ik aan hem gevraagd wat er was, waarom hij zo ongelukkig was, zo onbereikbaar. Wel honderd keer heb ik gevraagd of er een ander was", vertelt een vrouw in Van Zessens boek. Nee, zei haar man steeds, nee, nee. Als blijkt dat hij toch geregeld met vreemde vrouwen afspreekt, dan barst zij van woede en wrok. "Ze wordt een bitch of een zure vrucht", zegt Van Zessen. "Begrijpelijk, maar de relatie knapt er niet van op."
Over hoe die band wél hersteld kan worden - als op de ontmaskering niet meteen een echtscheiding volgt - gaat zijn boek. De seksverslaving zelf is volgens Van Zessen meestal snel verholpen: hij behandelde sinds 1985 zo'n 1500 cliënten met dit probleem en had daarvoor gemiddeld zes sessies nodig. Daarbij volgt hij zijn eigen, onorthodoxe methode, die hij 'het vat van zelfwaardering' noemt en die inmiddels ook door zestig andere seksuologen wordt toegepast. Kern is de overtuiging dat de seksverslaafde eerst en vooral meer zelfwaardering moet krijgen; zijn lege 'vat' moet worden gevuld. Als dat lukt, als hij meer tevreden raakt over zichzelf, heeft hij vanzelf minder behoefte aan porno of prostituees. Kern is de overtuiging dat de seksverslaafde eerst en vooral meer zelfwaardering moet krijgen; zijn lege 'vat' moet worden gevuld. Als dat lukt, als hij meer tevreden raakt over zichzelf, heeft hij vanzelf minder behoefte aan porno of prostituees. Wat moet zo'n man doen van de seksuoloog? Aardig zijn voor anderen of voor zichzelf: een leuk overhemd kopen, met z'n kinderen spelen, cake trakteren op kantoor. Daarna moet hij zichzelf een (denkbeeldig) schouderklopje geven: dat heb ik goed gedaan. Deze zo eenvoudig klinkende aanpak heeft volgens Van Zessen veel succes: al gauw voelen zijn verslaafde cliënten zich beter en neemt de behoefte aan treurige seks af.
Relatietherapie
Zijn relatietherapie ligt in het verlengde van deze individuele behandeling. Alle seksverslaafden en hun partners komen binnen met de waarom-vraag, met de behoefte hun levensloop door te akkeren en zijn persoonlijkheid te analyseren ("hij is een autist, net als zijn vader"). Maar op die waarom-vraag gaat Van Zessen in de behandelkamer nauwelijks in omdat er vaak toch geen bevredigend antwoord te geven valt. Daarvoor is seks te complex en zijn er te veel mogelijke invloeden aan te wijzen: de dood van een dierbare, stress op het werk, angst voor afwijzing, een tijdelijke verkilling tussen de geliefden of - een klassieker - de zwangerschap; van alles kan bijdragen aan de ontwikkeling van een seksverslaving.
Net als de individuele seksverslaafde moeten de twee partners - die onderling de nare rollen al verdeeld hebben: hij de dader, zij het slachtoffer - van Van Zessen gaan oefenen met 'klein attent gedrag'. Eerst moet hij leren zichzelf weer te waarderen. Is dat gelukt, dan kan hij zich op haar gaan richten en iets aardigs zeggen: Wat ruik je lekker. Of haar lievelingsgerecht koken als ze moe uit haar werk komt. Hoe kleiner en fijner het gebaar, des te beter. "Een lekkere reep in de werktas is nuttiger dan een gesprek van een uur."
Zij kan leren zijn gebaren op te merken en hardop te benoemen. Of zelf eens zijn favoriete toetje maken. Als de partners aandachtig drie van zulke gebaren per dag maken en dat bijvoorbeeld een maand volhouden, dan hebben ze negentig keer een kortstondige sensatie van "betekenis, bevestiging en goedkeuring" gevoeld. En dat kan zomaar een positievere impact hebben op hun gevoel van zelfwaardering én hun relatie dan "vijf jaar inzichtgevende psychotherapie", zegt Van Zessen.
Vreemdganger of seksverslaafd?
Komt een seksverslaving vaak voor? Dat hangt ervan af hoe je het definieert, zegt seksuoloog Gertjan van Zessen. "Als je denkt aan een man die met twee gram coke, acht wodka en acht prostituees helemaal los gaat, dan is de seksverslaafde zeldzaam." Van de 1500 cliënten die hij heeft behandeld, vertoonden er misschien tien dit extreme gedrag. Maar hanteer je een ruimere definitie en reken je er de mensen bij die "een beschaafde, stiekeme, eenzame gewoonte hebben, die moeite hebben met vrijen maar wél porno kijken, terwijl ze liever iets anders doen; dán heb je het over een grote groep." Maar hanteer je een ruimere definitie en reken je er de mensen bij die "een beschaafde, stiekeme, eenzame gewoonte hebben, die moeite hebben met vrijen maar wél porno kijken, terwijl ze liever iets anders doen; dán heb je het over een grote groep." Of bepaald gedrag als 'seksverslaafd' wordt gezien, hangt ook erg af van de tijdgeest, zegt Van Zessen. "Dertig jaar geleden waren mannen die geregeld overspel pleegden nog gewoon vreemdgangers. Ze waren een soort van stoer. Nu noemen we ze seksverslaafden. De nadruk ligt tegenwoordig op monogamie, seks wordt gezien als iets gevaarlijks, vergif."